Urartu Krallığı veya Van Krallığı olarak da bilinen Urartu , MÖ 9. yüzyıldan itibaren eski Ermenistan , Doğu Türkiye ve kuzeybatı İran'ın Bronz ve Demir Çağı'nda gelişen bir medeniyetti . Bölgeleri askeri güç ve kale inşası yoluyla kontrol eden krallık, sanatta, özellikle de metal işlerinde canlı bir üretimle övünüyordu. Sadece iki asır ayakta kalan krallık, MÖ 6. yüzyılda gizemli bir şekilde ortadan kayboldu ve ancak MS 19. yüzyılda yapılan kazılarla farklı ve tanınabilir bir antik kültür olarak yeniden keşfedildi.
Urartu'nun tarihi, genişletilmiş yazılı kaynakların eksikliği ve Asur gibi çağdaş düşman devletlerden potansiyel olarak önyargılı kaynaklara aşırı bağımlılık nedeniyle parçalı kalmıştır . Bununla birlikte, devam eden arkeolojik araştırmalarla birlikte hayatta kalan yazıtlar, mimari ve eserler, bölgenin en etkili antik kültürlerinden birinin şüphesiz önemini göstermek için yeterince ayrıntılı bir tarihin yeniden yaratılmasına yardımcı oldu.
'Urartu' , krallığın Asurca kelimesi olan urashtu'dan gelir ve muhtemelen dağlık bölgeye ya da kültürün yaygın kaya burunları üzerine sur inşa etme uygulamasına atıfta bulunan "yüksek yer" anlamına gelir. Babilliler için onlar uruatri idiler ve İbraniler için krallık A rarat olarak biliniyordu . Urartular kendilerine Biaina ve devletlerine Biainili (veya Nairi Ülkesi ) adını verdiler .
MÖ 7. YÜZYILDA URARTU, HAZAR DENİZİ'NDEN YUKARI FIRAT'A KADAR UZANAN BÖLGEYİ KONTROL EDİYORDU.
Refah
Urartu, MÖ 14. veya 13. yüzyıldan itibaren gelişen bir krallıklar konfederasyonundan doğdu. Urartu olarak bilinen tanınabilir ve bağımsız bir devlet, muhtemelen Asur'dan gelen bir dış tehdide tepki olarak, bu küçük krallıkları birleştiren MÖ 9. yüzyıldan itibaren gelişti. Nehirler tarafından iyi beslenen geniş verimli platodaki yerleşim sayesinde kültür zenginleşti. Mahsuller arasında buğday, arpa, darı, çavdar, susam ve keten vardı. Bağcılık da önemliydi, bölgede şarapçılık belki de en eski yerdi. Urartu yerleşim yerlerinde bulunan meyve kalıntıları arasında erik, elma, kiraz, ayva ve nar bulunur.
Hayvancılık , mükemmel dağ otlakları sayesinde zenginleşti ve koyunlar, keçiler, sığırlar ve atların tümü yetiştirildi. Bölgedeki maden yatakları arasında altın , gümüş , bakır , kurşun, demir ve kalay vardı. Antik Akdeniz ile Asya ve Anadolu kültürleri arasındaki ticaret yolları üzerindeki konum , bir başka refah kaynağıydı. Kuzey ve güneydeki dağlarla korunmasına rağmen, bölgenin zenginliğinden yararlanmak isteyen doğudan ve batıdan saldırganlara karşı savunma sürekli olarak gerekliydi.
Hükümet ve Bölge
Urartu hükümeti, yakın bir danışman çevresi ve tapınakları ve kaleler, yollar ve kanallar gibi inşaat projelerini denetleyen çok daha büyük bir sivil yöneticiler grubuyla merkezi bir monarşi etrafında faaliyet gösteriyordu. Kale başkenti Tuşpa , Van Gölü'nün doğu kıyısındaki yaylalarda bir kireçtaşı burnu üzerine inşa edilmiştir. Tushpa daha sonra Van olarak adlandırılacaktı ve belki de zirvesinde 50.000 kadar yüksek bir nüfusa sahipti. Başkentte ayrıca şehrin bulunduğu dağa oyulmuş odalardan oluşan bir kraliyet nekropolü vardı.inşaa edilmiş. Diğer hayatta kalan kalıntılar arasında düz duvarlı bir açık hava tapınağı ve kayaya yapılan birçok yazıt bulunmaktadır. Bölge valileri vilayetlerde kralı temsil ediyor, adaleti yönetiyor ve başkente geri yönlendirilen ayni vergileri topluyordu.
Krallığın bilinen ilk hükümdarı, c hüküm süren Arame idi. MÖ 860-840. Asur kaynakları, krallığın ilk olarak M.Ö. 830'da, torunları sonraki iki yüzyıl boyunca hüküm sürecek olan Kral I. Sarduri (MÖ 835-825) yönetiminde. MÖ 776'da, Argishti I (MÖ 785-760), Ağrı Ovası'nda yeni bir şehir olan Argishtihinili'yi kurdu ve daha sonra krallığın ikinci şehri olacak ve Armavir adını aldı. Ardından, c. 685 M.Ö., kral Rusa II (rc 685-645 BCE) önemli kuzey kenti kurdu Kerkemiş da Ararat ovasında, (modern Erivan). Diğer önemli Urartu merkezleri Bastam, Karmir Blur, Adilcevaz ve Ayanis'tir.
DEVLET, ORDUSUNUN VE BİR KALE AĞININ YILLIK KAMPANYALARI SAYESİNDE GENİŞ TARIMSAL ÜRETİM ALANLARINI KONTROL EDİYORDU.
Devlet, ordusunun yıllık kampanyaları ve bir kale ağı sayesinde geniş tarımsal üretim alanlarını kontrol etti. Hükümdarların daha zayıf komşu kabilelere yönelik politikası bazen konfederasyon ve fetih yerine mal ve köle şeklinde haraç alma politikasıydı . Bununla birlikte, Argishti'nin 320.000 köleyi ele geçirdiği söylenen M.Ö. 780'lerde Hatti ve Dsopk'a karşı yürüttüğü kampanyalar gibi, kölelere el konulmasıyla ilgili kayda değer vakalar vardır . MÖ 7. yüzyılda Urartu, Hazar Denizi'nden Yukarı Fırat'a (doğudan batıya) ve kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Toros Sıradağlarına kadar uzanan bölgeyi kontrol etti.
Savaş
Görünüşe göre tüm Urartu kralları ordularını savaşta yönetmişlerdir . Tapınaklarda adananların belirttiği gibi silahlar arasında demir ve bronz kılıçlar, mızraklar ve ciritlerin yanı sıra yaylar da vardı. Efsanevi yaratıkların, boğaların ve aslanların görüntüleriyle süslenmiş büyük merkezi patronlara sahip ağır kalkanlar kullanıldı. En azından seçkinler tarafından giyilen miğferler ve metal ölçekli zırhlar da var. Baş düşman, Yeni Asur İmparatorluğu'ydu.iki devlet arasındaki ticari ilişkilere dair kanıtlar olmasına rağmen. Asurluların savaş arabalarını kullandıkları düşünüldüğünde, özellikle Urartuların at yetiştiriciliği konusunda ünleri göz önüne alındığında, düşmanlarının da onları kullandığını düşünmek mantıklı görünecektir. Urartu, MÖ 8. yüzyılın ortalarında bazı zaferler elde etti, ancak Asur hükümdarı Tiglath-Pileser III (MÖ 745-727) seleflerinden daha saldırgandı ve Tuşpa'yı kuşattı. İki devlet arasındaki bir diğer önemli çatışma, Sargon II'nin (MÖ 722-705) MÖ 714'teki seferleri sırasında yaşandı. Urartu'nun diğer düşmanları arasında Kimmerler, İskitler ve son olarak da Medler vardı.
Din
Yiyecek, silah ve değerli mal teklifleri, şarap içmeleri ve hayvan kurbanları, tanrılara özel açık hava ritüel alanlarında ve "Tanrıların Kapıları" olarak bilinen kaya yüzlerine oyulmuş sahte girişlerde tanrılara yapılmıştır. Panteon ait Urartu dininin böyle Hurri teşup gelen fırtınalar tanrısı ve gök Teisheba gibi benzersiz ve Hurri tanrıları bir karışımını içerir. MÖ 9. yüzyılın ortalarında kralı İşpuini, Haldi'yi (Khaldi), yabancı kökenli bir tanrı olan tanrıların başına terfi ettirdi, ancak rolü ve işlevi belirsiz olmakla birlikte savaşla ilişkilendirildi. Haldi, genellikle gücünün simgesi olan bir boğa veya aslanın üzerinde duran bir adam olarak tasvir edilir.
Özellikle Haldi, şerefine köşeleri sağlamlaştırılmış kare şeklinde kuleleri olan tapınaklar yaptırmıştır. Bu tanrı o kadar önemliydi ki, Urartular bazen Haldialılar veya "Haldi çocukları" olarak anılıyordu. Hakim kral "Haldi'nin hizmetkarı" olarak biliniyordu ve tüm savaşlar onun adına yapıldı.
Bir diğer önemli tanrı, kanatlı bir güneş diski ile temsilini veren Güneş tanrısı Shivani idi ve muhtemelen aynı ilişkinin Mısır tanrısı Ra'dan ilham almıştı. Haldi'nin eşi Arubani, en önemli kadın tanrıçaydı; Sielardi, ay tanrıçasıydı ve Sardi bir yıldız tanrıçasıydı. Urartu sanatı Mezopotamya kültürlerinde ortak olan Hayat Ağacı sembolünü içerir ve genellikle her iki yanında sunumlar yapan bir figürle gösterilir.
Mimari
Urartular yenilikçi ve hırslı mimarlardı. Artos dağlarından başkente tatlı su getiren 80 kilometre uzunluğundaki taş kaplı kanal önemli inşaat projeleri arasındadır. Yapı, Kral Menua (MÖ 810-785) tarafından inşa edildi ve Tushpa'nın bir bahçe şehri olarak ün kazanmasıyla sonuçlanan üzüm bağlarının ve meyve bahçelerinin çoğalmasına izin verdi.
Günümüzde az sayıda yapı günümüze ulaşabilmesine rağmen Asur kralı Sargon'un sarayındaki bir kabartmada Urartu tapınağına ait bir örnek görülmektedir . Kabartma, Ardini'deki Haldi tapınağını MÖ 714'te Asurlular tarafından yağmalamadan önce gösteriyor. Binanın altı sütunlu bir revak (altı sütunlu cephe) ve üçgen alınlık, dış duvarlardan kalkanlar ve girişin her iki yanında büyük bir çömleği vardır.
Urartu surlarının çok az kalıntısına rağmen, en önemli ve en iyi korunmuş kalelerden biri bugünkü Ermenistan'ın başkenti Erivan yakınlarındaki Erebuni'dedir . Kral I. Argishti döneminde inşa edilen sur duvarlarının etkileyici bölümleri bugün hala ayakta. Urartu surlarının tipik özellikleri, büyük kare bloklardan oluşan taş temellerle desteklenen ve kulelerle desteklenmiş masif duvarlardır. Gelen Asur kabartmaların Urartu tahkimat, bu kuleler mazgallı ve pencerelere sahiptir. Antik çağlardan beri hayatta kalmaları, özellikle bölgenin sık ve güçlü depremlere maruz kaldığı düşünülürse, Urartuların inşa becerilerinin bir kanıtıdır.
Saray binaları, çok sayıda odadan ve daha büyük salonlardan oluşur; bunlardan ilki, genellikle merkezi olarak yerleştirilmiş ahşap bir sütunla ve ikincisi birden çok sıra sütunla desteklenen çatıya sahiptir . Diğer özellikler, yiyecek, şarap ve bira koymak için yere büyük çömlek kavanozlarının batırıldığı açık avlular ve depolardır . Bu batık kavanozların daha büyük örnekleri, her biri yaklaşık 750 litre (200 galon) kapasiteye sahiptir. Muhtemelen yangın riski nedeniyle konutlardan uzakta bulunan yapılar arasında çanak çömlek ve eritme fırınları bulunmaktadır.
İÇ DUVARLAR FRESKLER TAŞIYABİLİRDİ VE BAZEN İÇLERİNE DEKORATİF BRONZ PLAKALAR YERLEŞTİRİLEN OYUKLAR DA VARDI.
Kullanılan malzemeler arasında harç olmadan bir araya getirilen büyük “kiklopik” bloklar, işlenmiş taş bloklar ve kerpiçler bulunmaktadır. Çatı, ahşap kirişler veya kerpiçten beşik tonoz kullanılarak yapılmıştır. Daha prestijli binalarda döşeme, ya büyük bazalt levhalara ya da geometrik tasarımlı büyük taş polikrom mozaiklere sahip hayatta kalan örneklerle taştı. İç duvarlar freskler taşıyabilirdi ve bazen içlerine dekoratif bronz plakalar veya kırmızı, beyaz veya siyah kesilmiş taş plakalar yerleştirilen oyuklar da vardı. Kapılar kalın tahtalardan yapılmış ve menteşeli bronz bir mandal kullanılarak kilitlenmiştir.
MALZEME KÜLTÜRÜ
Urartu'nun zenginliği ve refahı, başta çanak çömlek, dini adak olarak kullanılan nesneler ve bronz işçiliği örnekleri olmak üzere, maddi kültürüne dair hayatta kalan bol miktarda kanıtla kanıtlanmaktadır. Parçalar dışında büyük ölçekli taş heykeller günümüze gelememiştir. Kazılar, Urartu şehirlerindeki hem kamu hem de özel yapıları iç duvar resimleri ile ortaya çıkarmıştır . Alçı üzerine boyanmış, hayatta kalan parçalar, hayvanlarla, efsanevi yaratıklarla, tanrı alaylarıyla ve tarım ve avlanma gibi günlük yaşamdan sahnelerle sahneler gösteriyor . Arka planlar genellikle beyazdır, ana hatlar siyahla çizilir ve mavi ve kırmızı en sık kullanılan renklerdir.
Metal işçiliğinin bölgede MÖ 10. bin yıla kadar uzanan uzun bir geçmişi vardır. Urartu krallığındaki zanaatkârlar, bronz ve bakırdan mücevher, at biti, miğfer, toka ve şamdan gibi eşyalar üretirlerdi. Ağız çevresinde hayvan veya insan başlı büyük bronz kazanlar sayıca üretilmiştir. Metal eşyalar döküldü, kabartıldı, altınla işlendi veya desenlerle kazındı. Urartu sanatı en iyi, özellikle konu seçiminde - aslanlar, boğalar, grifonlar ve atadamlar gibi mitolojik yaratıklar ve özellikle at binicileri gibi mitolojik yaratıklar - Asur'dan etki gösteren turda yapılan bronz heykellerde görülür. Dini sanat, Haldi, Teisheba ve Shivani gibi önde gelen tanrıların bronz heykelciklerini içerir. Kemikten yapılmış bir kadın tanrıça ve bir balık adam, kuş-adam gibi melez figürler gibi bazı tanrılar tanımlanmamıştır. ve akrep adam. Kraliyet ailesine ait olan bu bronz eşyalar, aynı zamanda Asya dışında bulunan Urartu eserlerinin, örneğinOrta İtalya'daki Etrüsk mezarları . Urartu sanatında kullanılan diğer malzemeler arasında fildişi, yarı değerli taşlar ve geyik boynuzları bulunur.
Erken Urartu yazımı basit piktogramlar kullanıyordu, ancak çivi yazısı , komşu çağdaş Mezopotamya kültürlerinden benimsendi ve uyarlandı. Yaklaşık 400 örneği bulunan krallıktan günümüze ulaşan çivi yazılı yazıtlar, Urartu dilinin Hurrian diliyle akraba olduğunu ve muhtemelen MÖ 3. veya 2. binyıldan kalma ortak bir ata dilini paylaştığını göstermektedir.
Reddet
MÖ 7. yüzyılda, Urartu krallığı, bazen M.Ö. 640 ve c. MÖ 590 şehirleri yok edildi. Devlet muhtemelen Asurilerle onlarca yıl süren savaşlar nedeniyle zayıfladı ve kendi imparatorluğunu kontrol edemeyecek kadar gerilmiş olabilir . Failler bilinmemekle birlikte İskitler bir aday, Kimmerler diğeridir ve hatta muhtemelen Urartu kralları tarafından yönetilen topraklardan gelen güçlerdir.
Teishebaini'nin tahrip edilmiş yerinde bulunan, İskitli okçulara özgü üç uçlu ok başlarının buluntuları fikir vericidir. M.Ö. 594 ile 590 yılları arasında şehrin yangınla yıkılması beklenmedik bir olay gibi görünüyor, son zamanlarda doldurulmuş tahıl ambarları ve görünüşe göre aceleyle terk edilmiş silah ve değerli eşyalar. Muhtemelen Urartu'nun çeşitli şehirleri, yirmi-otuz yıllık bir süre içinde farklı zamanlarda farklı halklara yenik düşmüştür.
Urartu krallığının bir zamanlar işgal ettiği topraklar nihayetinde Medler tarafından M.Ö. 585 M.Ö. itibaren ve daha sonra içine dahil Achaemenian İmparatorluğu'nun ait Cyrus Büyük ortalarında 6. yüzyılda M.Ö.. Urartu dili ise Helenistik döneme kadar varlığını sürdürecekti . Birçok Urartu kenti, antik çağ boyunca önemli yerleşim yerlerinin yeri olacaktı ve Urartu isimlerinden birçoğu bugün hayatta kalmıştır. Kayıtsız ve eski Yunan tarihçilerinin bilmediği Urartu, önemli bir bölgesel Bronz Çağı kültürü olarak yerini almak için MS 19. yüzyılda arkeolojik kazıların yapılmasını beklemek zorunda kalacaktı .
Kaynakça
Adalian, RP Tarihsel Ermenistan Sözlüğü. Korkuluk Basın, 2010.
Bagnall, RS Antik Tarih Ansiklopedisi. Wiley-Blackwell, 2012
Chahin, M. Ermenistan Krallığı. Routledge, 2018.
Hornblower, S. Oxford Klasik Sözlüğü. Oxford University Press, 2012.
Hovannisian, RG Antik Çağdan Modern Zamanlara Ermeni Halkı, Cilt I. Palgrave Macmillan, 2018.
Payaslıyan, S. Ermenistan Tarihi. Palgrave Macmillan, 2008.
Piotrovsky, BP Urartu'nun Eski Uygarlığı. Cowles Book Co., 1969.
