Mitanni
Mitanni Krallığı, (Assurlular Hanigalbat, Mısırlılar Naharin ve Metani olarak adlandırmaktadır) bir zamanlar bugünkü Kuzey Irak’tan Suriye’nin aşağısına uzanan ve Türkiye’yi de kapsayan, büyük bir ulus olarak kabul edilmektedir.
Mitanni kralları Hint-İranlıyken, o zamanlar Hint-İran dil ailesine mensup olmayan ve yerel halkın konuştuğu dili kullandılar. Bu dilin adı Hurricedir ve bu yüzden bu topraklar, bazı eski kayıtlarda “Hurriler veya Hurri Ülkesi” olarak anılmaktadır. Tarihçi Leick[1] “Mitanni’nin nüfusu ağırlıklı olarak Hurri asıllıydı. Ancak yönetici elitler, kendilerini Mariannu olarak adlandıran ve Indar, Uruwana ve Devalar[2] gibi Vedizmden geçen isimlere sahip tanrılara tapmış Hint-Avrupa savaşçılarıydı. Bu elitler, çocuklarının isimlerinden de anlaşıldığı gibi yerel halkla evlenmişlerdir” diye yazmıştır (120). Mitanni’nin başkenti Fırat Nehri’nin bir kolu olan Habur Çayı bölgesinde bulunan Wassukanni’dir.Washukanni ismi, Kürtçe “bashkani” kelimesine benzerlik gösterir; “bash” kelimesi “iyi” anlamında kullanılır ve “kanî” kelimesi kuyu veya kaynak anlamına gelmektedir; bu nedenle “iyiliğin kaynağı” ve ayrıca “zenginlik kaynağı” olarak tercüme edilir.
MÖ 16. yüzyılda en tanınmış krallar Kirta, Shuttarna ve Barratarna gibi gözüküyor. Kral Shaushtatar (hükümdarlığı takriben 1430 yıllar), Mitanni’nin sınırlarını Alalah, Nuzi, Assur ve Kizzuwatna’ya kadar genişletti. III. Tuthmosis (1479-1425) döneminde Mısır, Suriye bölgesini kendi denetimine alma konusundaki uzun süren mücadelesi neticesinde Mitanni’yi hâkimiyetinde olan Halep şehrinde bozguna uğrattı. Daha sonra Mısır Hanedanları ile Mitanni arasında, iki ulusun gücünü dengelemek maksadıyla anlaşmanın bir parçası olarak Mitanni Kralı Tushratta’nın kızı Taduhepa ile III. Amenhotep’in evlenmesine karar verildi. Bu anlaşma, Washukanni’de süren Tushratta ve önceki kralın akrabası Shuttarna (Artatama II olarak da bilinir) arasındaki iktidar mücadelesi esnasında yapıldı. Bu iktidar mücadelesinde Mısır Tushratta’yı desteklerken, Hitit Kralı I. Suppiluliuma da II. Artatama’yı destekledi. Hititlerin gittikçe artan gücünden korkan Mısır desteğini çekmesine rağmen Tushratta başarılı olmak için dimdik ayakta durdu.
I. Şuppiluliuma, diplomatik bıkkınlık ve artık Mısır’ın karşılık vermeyecek olmasının verdiği güvenle askerî güçlerini Washukanni’ye yönlendirdi ve bu şehre harabeye çevirdi. Tushratta oğlu tarafından öldürüldü; muhtemelen şehri en az hasarla kurtarmak için. Bu yenilgiden sonra Mitanni, Hitit kralları tarafından yönetildi.
Suppiluliuma, eski krallığı (Mitanni) başkentleri Halep ve Karkamış olmak üzere iki eyalete böldü. Bölgenin bir kısmı vassal bir devlet (Hanigalbat) olmasına rağmen bir dereceye kadar özerklik tanıdığı yerler de oldu. Belli bir noktadan sonra, bir zamanlar Mitanni egemenliğinde olan bölge, artık Assur İmparatorluğu’nun hâkimiyetine girdi. Bu Assur egemenliğinin tam olarak ne zaman olduğu belli değil ancak muhtemelen Hitit Kralı II. Murşili (MÖ 1321-1295) döneminde ve kesinlikle IV. Tudhaliya hükümdarlığından ve MÖ 1245 yılındaki Nihriya Savaşı’ndan[4] önceydi. Assur kralı I. Adad Nirari (MÖ 1307-1275 yıllarında hükümdarlığı sürdü), bir Hitit-Hanigalbat kralı Shattuara’nın sonradan görme olduğunu, onun gücüne nasıl meydan okuduğunu ve Mitanni’ye doğru ilerleyip, onların askerlerini nasıl ezdiğini ve I. Shattuara’yı zincirleyerek Assur kentine götürüp Assur hükümdarlarına sadakat yemini ettirdiğini anlatan yazıtlar bıraktı. Hâlihazırda özerk bir devlet olmasına rağmen, krallık Assur’a haraç vermek ve biat etmek zorunda kaldı ve artık Mitanni, bu olaydan sonra, bölgedeki diğer güçlerle eşit olarak kabul edilmemeye başlandı.
Şalmaneser (Shalmaneser) dönemine ait eski Assur kayıtlarında, Mitanni Kralı II. Shattuara’nın MÖ 1250 yıllarında, Ahlamu olarak bilinen göçebe bir kabilenin yardımıyla Assur’a karşı nasıl isyan ettiği anlatılmaktadır. Shattuara’nın askeri güçleri iyi örgütlenmişti ve tamamen silahlanmıştı; Assur askerlerinin su ihtiyaçlarını engellemek için su kaynaklarını ve yiyecek arama girişimlerini engellemek için de tüm dağ geçitlerini işgal etmişti. Tüm bunlara rağmen aç ve susuz olan I. Şalmaneser’in ordusu ezici bir zafer elde etmişti. Kayıtlarda 14.400 erkeğin öldürüldüğünü ve sağ kalanların ise kör edilip rehin olarak götürüldüğünü iddia ediyor. Yazıtlarında dokuz müstahkem tapınağın fethinden, 180 Hurri şehrinin “moloz tepelerine dönüştürüldüğünden” ve Şalmaneser’in “tıpkı bir koyun gibi Hitit ve Ahlamu müttefiklerini kılıçtan geçirdiği” bahsedilmektedir. Taidu’dan (Taite olarak da bilinir) Irridu’ya kadar olan şehirler ele geçirildi (bu bölge, bugün Kuzey Irak ve Suriye arasındaki yerdir) ve ele geçirilen yerler ayrıca Kaşiyari Dağları’nın etrafındaki bütün bölgelerin yanı sıra Eluhat şehrine (Eluhut olarak da bilinir; günümüzde Türkiye’nin Güneydoğusu’nda yer alır) değin uzanır. Ele geçirilen bölgelerdeki insanların büyük bir kısmı köle olarak satıldı ve sürgüne gönderildi. Mitanni daha sonra tamamen Assur İmparatorluğu’na karışmıştır ve yavaş yavaş tarihten silinmiştir.
Gorgon Dergisi/Arman Tekin
Kaynakça
Indo-Iranians of Asia Minor: Mitanni
Mitanni History
Durant, W. Our Oriental Heritage.(Simon & Schuster, 1954).
Leick, G. The A to Z of Mesopotamia.(Scarecrow Press, 2010).
Yazının Orijinali İçin:
Joshua J. Mark / Ancient History Encyclopedia
