BACTRİA

BACTRİA

Bakhlo Orta Asya’nın antik çağlardaki adıdır kuzeyde Hindi Kuş Güney’de Amu Derya dolaylarında geniş bir alana yayılır modern Afganistan Tacikistan ve Özbekistan’ı içine alarak. M.Ö 2500 lere dayanan geçmişi ve Avesta kitabında eski İrani halkların yaşadığı Ahura Mazda’nın yarattığı 16 mükemmel İrani kabilelerin yaşadığı ülkeler arasındadır .

Zerdüştiliğin en eski merkezi olmakla birlikte İranlıların yarı mitolojik hikayelerinde geçen Kayan krallığının merkezidir. Behistun Yazıtları’nda Ahamenişlerin satraplığı olarak geçer. Her daim tacı olan kendi halkını yöneten özerk bir prensliktir.

Bronz çağında modern Türkmenistan kuzey Afganistan güney Özbekistan batı Tacikistan bölgeleri M.Ö 2200-1700 lerde merkezinden Amu Derya nehrinin geçtiği Bactri-Margiana arkeolojik kompleksidir (BMAC) eski persçe baxtriş yerli dilinde baxçis Yunanca Bactria modern balkh denen bölge kuzey afganistanda perslerin bir satraplığına dönüşüyor Margiana (Margu ) başkent Merv ise modern Türkmenistan oluyor günümüzde.

M.Ö 2140 ta Asur kralı Ninus’un Bactria kralı Oxyartes’i bozguna uğrattığını yazar M.Ö 400 de Yunan tarihçi Ctesias . İndo Aryanların ana vatanı olan Bactrialılar M.Ö 2500-2000 yıllarında Hindistan’ın kuzeyine kadar yayıldılar. Daha sonra Ahemeniş döneminde bir kuzey satraplığı olan bölgede Zerdüşt peygamber ve konuştuğu Avesta diline beşiklik etmiştir. Büyük Cyrus bölgeyi ele geçirmeden önce bölge Medlere bağlıydı. M.ö 6. Yy da Margiana ve Bactria Perslerin 20 Satraplığından biriydi. Darius II İskender’e yenilince Bactria satrabı Bessus İsyan etsede yakalanıp öldürüldü. Darius döneminde Libya kuzey kıyısında Yunan kolonisi Cyrenica ve Barca dan yunanlılar buraya getirildi Xerxes döneminde Branchidae ler Didyma (Didim) den buraya yerleştirildi ve direniş gösteren İyonyalıların tüm kızları Köleleştirilip bölgeye gönderilince bölge aşırı Yunan nüfusu ile çift dilli bir bölge haline geldi. İskender Soğdianayı 2 yıllık bir direnişten sonra kısmen hakimiyeti altına alsa da ölünce bölge Selecuid lerin eline geçti. Bu dönemde bir çok Yunan şehri inşa edilip bölge helenleştirildi bactria diline Yunanca baskın gelmeye başladı .

M.Ö 245 te Diodotus I bağımsızlık ilan edip Soğdiayı ele geçirip Greko/Bactrian krallığını kurdu Hindistana kadar genişleyen bu krallık indus vadisinde indo-greek krallığı kurarak ikiye bölünüyor resmi dil Yunanca yerliler bactria dilini konuşuyor. Bu dönemde Yunan alfabesine geçiliyor Peştu diline bir çok Yunanca kelime bu dönemde aktarılıyor Budizm’e geçiyorlar. Çinliler ile ipek yolu ticaretine başladıklarında çince Daxia M.Ö 3 yy da Tokharistan bölgesine verilen isimdir. Greko-Bactria krallığı M.Ö 2. Yy da kuzeydeki yine bir diğer indo aryan kavim olan sakaların işgaline uğruyor Saka bölgesini de Xiongnu krallığından sınır dışı edilen bir başka indo aryan kavim Yuezhiler işgal ediyor M.Ö 127 de.

M.Ö 1 yy da Strabo greko-bactria krallığını
Asii, Pasiani, Tokhari, Sakarauli kabilelerinin yıktığını yazar. Tokharlar bir indo aryan dili olan Bactria dilini konuşur ancak Turfanda 3. Ve 9. Yy da yaşayan Tocharianlar başka bir İrani dil konuşurlardı birbirleri ile karıştırılmamalıdır. Yuezhi prensi Kujula Kadphises Kushan imparatorluğunu kısa süreli olarak 1. Yy da kurar. 3. Yy da ise tokharda indo-sasani kushanshas idaresi görülmektedir. 5. Yy da bölgeyi Xionite ve Hepthalite’ler ele geçirir; Sasaniler tekrar bölgeyi ele geçirene kadar.

Xionite ler 2 ye ayrılır kırmızı hiyonlar Kidarite ve Alchon aşiretlerini beyaz hiyonlar Hepthalite leri tanımlamaktadır. Hiyonlar bildiğimiz hunlar oluyor hepsine ak hunlar denmiştir ve tamamı 4. Yy da Bactria dilini konuşuyorlardı. Bazı tarihçiler kırmızı hunların en azından bir kısmının Türk ve moğol toplulukları ile melezleştiği için kırmızı Hunlar ismini aldığını dile getirmektedir.

7. Yy da Halife Rashidun islamı tüm Ortadoğu ve batı asyaya yaymıştı 663 te Emeviler Tokharistandaki Budist Shahi hanedanlığına saldırıp Balkh’ı ele geçirdi Nava Vihara Budist manastırı dahil. 8. Yy da Balkh da yaşayan Persli Saman Khuda zerdüştiliği bırakıp islama geçiyor Emevi hakimiyetinde oğlu 875 de Samanileri kurdu resmî dil persçe oldu Bactria dili ; Pashto, Yidgha, Munji, İshkashmi dillerine evrildi.

Bactria ülkesinin yarısı Pashto ve Yigha Munji dilleri diğer yarısı ise Soğdca, Harezmice, Partça konuşurken tüm bu gruplar Taciklerin atalarını oluşturdular. Harezmi dili Soğdcaya benzer 13. Yya kadar konuşulurdu. Al-Bruni ve Zamakhshans bu dilde yazmıştır sonra Persçe ve Türkçe konuşmaya başladı bu halk ve asimile oldular.Bakhlo Orta Asya’nın antik çağlardaki adıdır kuzeyde Hindi Kuş Güney’de Amu Derya dolaylarında geniş bir alana yayılır modern Afganistan Tacikistan ve Özbekistan’ı içine alarak. M.Ö 2500 lere dayanan geçmişi ve Avesta kitabında eski İrani halkların yaşadığı Ahura Mazda’nın yarattığı 16 mükemmel İrani kabilelerin yaşadığı ülkeler arasındadır .

Zerdüştiliğin en eski merkezi olmakla birlikte İranlıların yarı mitolojik hikayelerinde geçen Kayan krallığının merkezidir. Behistun Yazıtları’nda Ahamenişlerin satraplığı olarak geçer. Her daim tacı olan kendi halkını yöneten özerk bir prensliktir.

Bronz çağında modern Türkmenistan kuzey Afganistan güney Özbekistan batı Tacikistan bölgeleri M.Ö 2200-1700 lerde merkezinden Amu Derya nehrinin geçtiği Bactri-Margiana arkeolojik kompleksidir (BMAC) eski persçe baxtriş yerli dilinde baxçis Yunanca Bactria modern balkh denen bölge kuzey afganistanda perslerin bir satraplığına dönüşüyor Margiana (Margu ) başkent Merv ise modern Türkmenistan oluyor günümüzde.

M.Ö 2140 ta Asur kralı Ninus’un Bactria kralı Oxyartes’i bozguna uğrattığını yazar M.Ö 400 de Yunan tarihçi Ctesias . İndo Aryanların ana vatanı olan Bactrialılar M.Ö 2500-2000 yıllarında Hindistan’ın kuzeyine kadar yayıldılar. Daha sonra Ahemeniş döneminde bir kuzey satraplığı olan bölgede Zerdüşt peygamber ve konuştuğu Avesta diline beşiklik etmiştir. Büyük Cyrus bölgeyi ele geçirmeden önce bölge Medlere bağlıydı. M.ö 6. Yy da Margiana ve Bactria Perslerin 20 Satraplığından biriydi. Darius II İskender’e yenilince Bactria satrabı Bessus İsyan etsede yakalanıp öldürüldü. Darius döneminde Libya kuzey kıyısında Yunan kolonisi Cyrenica ve Barca dan yunanlılar buraya getirildi Xerxes döneminde Branchidae ler Didyma (Didim) den buraya yerleştirildi ve direniş gösteren İyonyalıların tüm kızları Köleleştirilip bölgeye gönderilince bölge aşırı Yunan nüfusu ile çift dilli bir bölge haline geldi. İskender Soğdianayı 2 yıllık bir direnişten sonra kısmen hakimiyeti altına alsa da ölünce bölge Selecuid lerin eline geçti. Bu dönemde bir çok Yunan şehri inşa edilip bölge helenleştirildi bactria diline Yunanca baskın gelmeye başladı .

M.Ö 245 te Diodotus I bağımsızlık ilan edip Soğdiayı ele geçirip Greko/Bactrian krallığını kurdu Hindistana kadar genişleyen bu krallık indus vadisinde indo-greek krallığı kurarak ikiye bölünüyor resmi dil Yunanca yerliler bactria dilini konuşuyor. Bu dönemde Yunan alfabesine geçiliyor Peştu diline bir çok Yunanca kelime bu dönemde aktarılıyor Budizm’e geçiyorlar. Çinliler ile ipek yolu ticaretine başladıklarında çince Daxia M.Ö 3 yy da Tokharistan bölgesine verilen isimdir. Greko-Bactria krallığı M.Ö 2. Yy da kuzeydeki yine bir diğer indo aryan kavim olan sakaların işgaline uğruyor Saka bölgesini de Xiongnu krallığından sınır dışı edilen bir başka indo aryan kavim Yuezhiler işgal ediyor M.Ö 127 de.

M.Ö 1 yy da Strabo greko-bactria krallığını
Asii, Pasiani, Tokhari, Sakarauli kabilelerinin yıktığını yazar. Tokharlar bir indo aryan dili olan Bactria dilini konuşur ancak Turfanda 3. Ve 9. Yy da yaşayan Tocharianlar başka bir İrani dil konuşurlardı birbirleri ile karıştırılmamalıdır. Yuezhi prensi Kujula Kadphises Kushan imparatorluğunu kısa süreli olarak 1. Yy da kurar. 3. Yy da ise tokharda indo-sasani kushanshas idaresi görülmektedir. 5. Yy da bölgeyi Xionite ve Hepthalite’ler ele geçirir; Sasaniler tekrar bölgeyi ele geçirene kadar.

Xionite ler 2 ye ayrılır kırmızı hiyonlar Kidarite ve Alchon aşiretlerini beyaz hiyonlar Hepthalite leri tanımlamaktadır. Hiyonlar bildiğimiz hunlar oluyor hepsine ak hunlar denmiştir ve tamamı 4. Yy da Bactria dilini konuşuyorlardı. Bazı tarihçiler kırmızı hunların en azından bir kısmının Türk ve moğol toplulukları ile melezleştiği için kırmızı Hunlar ismini aldığını dile getirmektedir.

7. Yy da Halife Rashidun islamı tüm Ortadoğu ve batı asyaya yaymıştı 663 te Emeviler Tokharistandaki Budist Shahi hanedanlığına saldırıp Balkh’ı ele geçirdi Nava Vihara Budist manastırı dahil. 8. Yy da Balkh da yaşayan Persli Saman Khuda zerdüştiliği bırakıp islama geçiyor Emevi hakimiyetinde oğlu 875 de Samanileri kurdu resmî dil persçe oldu Bactria dili ; Pashto, Yidgha, Munji, İshkashmi dillerine evrildi.

Bactria ülkesinin yarısı Pashto ve Yigha Munji dilleri diğer yarısı ise Soğdca, Harezmice, Partça konuşurken tüm bu gruplar Taciklerin atalarını oluşturdular. Harezmi dili Soğdcaya benzer 13. Yya kadar konuşulurdu. Al-Bruni ve Zamakhshans bu dilde yazmıştır sonra Persçe ve Türkçe konuşmaya başladı bu halk ve asimile oldular.