MUSUL-HALEP ATABEYLİĞİ ( ZENGİLER) 1127-1259

 

MUSUL-HALEP ATABEYLİĞİ ( ZENGİLER) 1127-1259

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın kumandanı, Aksungur’un oğlu İmâdeddîn Zengî tarafından Suriye’de kurulan atabeyliktir.

Atabeg veya Atabey kelime anlamı; Selçuklu Devleti'nde şehzadeleri eğitip yetiştiren memurlara verilen unvandır..

Bilinen ilk atabey; Selçuklu hükümdarlarından Melikşah’ın veziri Nizâmül-Mülk’tür. Büyük Selçuklu Devletinin son dönemlerdeki yönetim zafiyetlerinden dolayı altı bölgede Atabeylikler kurulmuştur.

Bunlardan ilki Zengiler de denilen Musul Atabeyliğidir. Zengiler, Oğuz Türkmenlerinin Afşar boyundandır. Başkenti Halep’tir. Zengiler, II. Haçlı seferini etkisizleştirmişler ve İslam dünyasını Haçlıların istilasından korumuşlardır

Irak Seçlukluları Sultanı Mahmud, iki oğluna atabey tayin ettiği Zengî’yi, 1127 senesinde Musul Valisi yapmıştır. Atabey Zengî, Musul’a hâkim olunca, büyük ve kuvvetli bir devlet kurmaya çalışmıştır. Niyeti, önce bölgeyi hâkimiyeti altına alıp, sonra Haçlılarla mücadele etmekti. Bu yüzden Diyarbakır ve Suriye’nin, Arap ve Türk hakimlerine karşı bir fetih siyaseti takip etmiştir.

Aynı siyaseti, Haçlılara karşı da uygulamaktaydı.

Arzusunu gerçekleştirmek için harekete geçen Zengî; Sincâr, Habur, Nusaybin ve Harran’ı ele geçirmiştir. Arkasından Halep’e hâkim olmuştur (1128)

Bu durum Haçlıların Halep üzerindeki arzularına da son vermiştir.

Zengî’nin, Dımaşk’ı (Şam’ı) alması için, önce Hama ile Humus’u ele geçirmesi gerekmekteydi. 1130 senesinde Hama’yı ele geçirdi ise de, Humus önünde başarılı olamayarak, Musul’a dönmüştür..

Atabey Zengî’nin, Irak Selçuklu sultanları ve Abbâsî halifeleriyle olan ilişkileri, zaman zaman değişik bir seyir takip etmiştir. 1146 senesinde Caber Kalesini kuşatan Zengî, muhafızlarından biri tarafından öldürülünce, toprakları oğulları Nureddin Mahmud ve Seyfeddin Gazi arasında bölündü.

Nureddin Mahmud, Suriye’nin idaresini alıp, Halep’i başşehir yaparken, Seyfeddin Gâzi, el-Cezîre bölgesini idaresi altına alarak Musul’u başşehir yapmıştır. Böylece Zengîler ikiye ayrılmıştır. I. Seyfeddin Gazi ve Kudbeddin Mevdud Musul Beyliği'ni, Nureddin Mahmud Zengi'yse Haleb Beyliği'ni yönetmiştir.

Bundan sonra yönetime geçen hükümdarlar başarılar göstermiş olsa da devletin zayıflaması kaçınılmaz olmuştur. Hükümdar Nureddin Arslanşah’ın vefatından sonra, atabeylik emirler ve şehzadeler arasında mücadele sahası hâline geldi.

Bu durumdan faydalanan Eyyubi sultanı Eşref, 1220’de Sincar’ı teslim alarak, Zengîlerin buradaki kolunun hâkimiyetine son vermiştir. Nasıreddin Mahmud’un 1223 senesinde ölmesiyle, Musul’daki Zengîler hâkimiyeti de sona ermiştir.

- MUSUL ATABEGLERİ

İmadeddin Zengi(1127-1146)

Seyfeddin Gazi(1146-1149)

Kutbeddin Mevdud(1149-1170)

Seyfeddin Gazi(1170-1180)

İzzeddin Mesud(1180-1193)

Nureddin Arslan Şah(1193-1211)

İzzeddin Mesud(1211-1218)

Nureddin Arslan Şah(1218-1219)

Nasreddin Mahmud(1219-1222 ya da 1234)

2- HALEP ATABEGLERİ

İmadeddin Zengi(1127-1146)

Nureddin Mahmud Zengi(1146-1174)

Melik Salih İsmail Zengi(1174-1181)

NOT: GÖRSELLER VE YAZI NETTEN ALINTIDIR

KAYNAKÇA

, Dr. Osman Gürbüz, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 48, Erzurum, 2012, 387-405

Zengiler

Abdüsselâm Uluçam, Irak’taki Türk Mimari Eserleri, Ankara 1989, tür.yer.

a.mlf., “Halep’te Türk Kültür Varlığı”, Anadolu’da Doğdu: 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan (haz. Taner Korkut), İstanbul 2004, s. 777-785.

Tarihte Türk Devletleri, C.I, Ankara Üniversitesi, Ankara 1987, s. X + 422.