Çatalhöyük’te bulunan delinmiş insan dişleri. C: Scott Haddow

Çatalhöyük’te İnsan Dişinden Yapılmış Takılar Bulundu

Konya’daki Neolitik köy Çatalhöyük’te yaklaşık 8.500 önce insan dişlerinden yapılmış takılar bulundu.

Çatalhöyük’te keşfedilen takılar arasında, delinmiş üç insan dişi bulundu. Arkeologlar dişlerden yapılmış bu takıların, canlılardan mı yoksa ölülerden mi yapıldığını belirlemeye çalışıyor.

Çatalhöyük, MÖ 7100 – 5500 yılları arasında iskan edilmiş olan ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan arkeolojik bir alan. 1960’lı yıllardan beri yapılan kazılarda Çatalhöyük’ün zamanına göre kalabalık bir nüfusa ev sahipliği yaptığı biliniyor.

Figürinler, boğa başları ve av temalı duvar resimleri de bu Neolitik toplum için hayvanların önemini gösteriyor. Burada eserler nadiren mezarlarda bulunuyor, ancak en yaygın olanları vücut süslemesi ile ilgili olanlar. Bu süslemeler normalde hayvan dişlerinden ve kemikten yapılan kolye ve boncukları içeriyor. Ancak insan dişlerinin takı haline getirilmesi alışıldık bir bulgu değil.

Yapılan araştırmada Scott Haddow ve uluslararası bir ekip, kasıtlı olarak delinmiş insan dişlerini yaklaşık olarak MÖ 6.500 yıllarına tarihlendirdi. Araştırma ekibi, deliklerin nasıl yapıldığını, dişlerin neden kullanıldığını ve dişlerin kimden gelmiş olabileceğini daha iyi anlamak için stereomikroskop kullanarak dişleri yakından inceledi ve fotoğrafladı.

Analizler, iki dişin köklerinin mekanik olarak koni şeklinde bir delme aleti kullanılarak oluşturulduğunu gösterdi.

Neolitik dönemde önemli bir merkez olan Çatalhöyük, günümüzde Konya’da yer alıyor. C: Shutterstock

Araştırmacılar, “İnsan dişlerinin delinmesi, gerekli teknolojik hareketler, malzeme özellikleri ve uygun alet kitleri bilgisine sahip kişiler tarafından gerçekleştirilen bir görevdi.” diyor.

Ayrıca, dişlerden en az ikisinde, “süs olarak uzun süreli kullanımını gösteren” aşınma izleri olduğu da keşfedildi.

Haddow ve meslektaşları, dişlerin çiğneme yüzeyinde görülen aşınmaya dayanarak, hepsinin orta yaşlı veya yaşlı yetişkinlere ait olduğunu tahmin ediyor. Dişlerin ait olduğu kişinin yaşı, önemi ile ilgili bir ipucu olabilir.

Araştırmalar iki dişin, yaşam boyunca diş kaybına neden olabilecek herhangi bir hastalık kanıtı taşımadığını gösteriyor. “Bu kanıtlara dayanarak, bu dişlerin kasıtlı olarak çıkarılmış olması daha olasıdır. Bu iki dişin ölümden sonra alındığı anlaşılıyor.”

Ölü bir kişinin dişlerinin çıkarılması zor bir girişim gibi görünebilir, ancak Çatalhöyük’teki ölü gömme uygulamaları bekletme ve kafatasının sergilenişinin olması, insan dişlerine kolay erişim sağlamış olabilir.

Uygulamanın kökeni ve sıklığından bağımsız olarak, insan dişlerinin dekoratif kullanımı, bu kültürel gruba ne anlam ifade ettiği hakkında sorular ortaya koyuyor.

Arkeologlar buna “son derece estetik ve sembolik bir malzeme seçimi” diyorlar ve dişlerin iki kişinin özel kimliklerini temel alarak seçilip seçilmediğini merak ediyorlar. Özellikle delikli dişlerin hepsi kalıcı yetişkin dişleri olduğu ve daha yüksek sosyal duruşu olan yaşlı bireylerden alındığı göz önüne alındığında konu iyice ilginçleşiyor.

Haddow, “Bunlar, Yakın Doğu’da belgelenen kasıtlı olarak modifiye edilmiş dişlerin ilk örnekleri. Sıvalı kafatasları gibi diğer ölü gömme uygulamalarının iyi belgelenmiş örnekleri göz önüne alındığında oldukça şaşırtıcı.” diyor.

“Bu materyal seçimler, daha derin bir sembolik değer ortaya koyuyor. Şu anda tam olarak anlamını kavrayamıyoruz. Gelecekte daha fazla insan dişi takı bulunması durumunda, arkeologlar bunların gerçek önemlerini belirleyebilirler.”

---

Forbes. Kristina Killgrove. 14 Kasım 2019.

Makale: Haddow, S. D., Tsoraki, C., Vasić, M., Dori, I., Knüsel, C. J., & Milella, M. (2019). An analysis of modified human teeth at Neolithic Çatalhöyük, Turkey. Journal of Archaeological Science: Reports, 28, 102058.