Türkiye’de Bronz Çağ’da Kullanılan Kalayın Kökeni Çözülüyor

İncelenen bazı kalay külçeleri, İsrail kıyılarındaki denizde bulundu. Yaklaşık MÖ 1300-1200. C: Ehud Galili

Şimdi ise araştırmacılar bu bulmacanın bir kısmını çözdü. Doğa bilimleri yöntemlerini kullanarak, Türkiye, İsrail ve Yunanistan’daki arkeolojik alanlarda bulunan MÖ 2. bin yıla ait kalayları incelediler.

Araştırmacılar, külçe şeklindeki bu kalayın, daha önce tahmin edildiği gibi Orta Asya’dan gelmediğini, Avrupa’daki kalay yataklarından geldiğini ispatladılar.

Bulgular, Bronz Çağ’da bile, Avrupa ile Doğu Akdeniz arasında karmaşık ve geniş kapsamlı ticaret yollarının mevcut olduğunun kanıtı oldu. Bu erken uluslararası ticaret ağının itici güçleri; kalay, kehribar, cam ve bakır gibi çok değer verilen hammaddelerdi.

Bakır ve kalay alaşımı olan bronz, Orta Doğu, Anadolu ve Ege’de MÖ 4. binyılın sonlarında ve 3. binyılda üretiliyordu. Bronzun üretim bilgisi Eski Dünya’nın geniş alanlarına hızla yayılmıştı.

Avrasya kıtasındaki kalay yatakları ve MÖ 2500-1000 arasında tarihlenen alanda kalay buluntularının dağılımı. Görseldeki ok, fiili ticaret yolunu göstermiyor, yalnızca verilere dayanarak İsrail kalayının varsayılan menşeini gösteriyor. C: Berger et al. 2019

Prof. Dr. Ernst Pernicka, “Bronz, silahlar, takılar ve her türden günlük eşya yapmak için kullanıldı ve ismini bütün bir döneme haklı bir şekilde verdi. Kalayın kökeni ise uzun zamandan beri arkeolojik araştırmalarda gizemini koruyor.” diyor.

“Avrupa ve Asya’da kalay nesneler ve yataklar nadir bulunur. Çalıştığımız bazı nesnelerin köken aldığı Doğu Akdeniz bölgesi, pratikte kendi yataklarından gelmemişti. Yani bu bölgedeki hammadde ithal edilmiş olmalıydı.”

Külçe formunda işlem gören metaller araştırma için özellikle değerli, çünkü köken soruları özel olarak hedeflenebiliyor. Kurşun ve kalay izotop verilerinin yanı sıra iz element analizi kullanan Prof. Pernicka ve Dr. Daniel Berger başkanlığındaki araştırma ekibi, Türkiye, İsrail ve Yunanistan’da bulunan kalay külçelerini inceledi.

Sonuçlar, bu kalayın gerçekten Avrupa’daki kalay yataklarından geldiğini doğrulamalarını sağladı. Örneğin İsrail’deki kalay eserler, büyük ölçüde Cornwall ve Devon’daki (Büyük Britanya) kalayla eşleşiyordu.

Arkeometri çalışmaları yapan Dr. Berger, “Bu sonuçlar özellikle ilk kez kalay metalinin kökenini tanımladı ve bu nedenle arkeolojik araştırmalar için yeni görüşlere ve sorulara yol açtı.” diyor.

---

Phys. 13 Eylül 2019.

Makale: Berger, D., Soles, J. S., Giumlia-Mair, A. R., Brügmann, G., Galili, E., Lockhoff, N., & Pernicka, E. (2019). Isotope systematics and chemical composition of tin ingots from Mochlos (Crete) and other Late Bronze Age sites in the eastern Mediterranean Sea: An ultimate key to tin provenance?. PloS one, 14(6), e0218326.